Motywy zwierzęce w plakacie japońskim

Symboliczne znaczenia zwierząt  w projektach współczesnych często nie mają już takiej siły oddziaływania jak dawniej albo nawet nie są świadomie przywoływane. Jednak sama ich obecność wskazuje na istotne znaczenie, jakie dla Japończyków mają żywe stworzenia przez wieki związane z kultem przyrody, w którym nie istniało wyraźne zróżnicowanie na elementy boskie i ludzkie. Uczucia religijne odzwierciedlały silną zależność pomiędzy przyrodą i człowiekiem, a zwierzęta często traktowane były jako boscy wysłannicy i stąd ich powszechna obecność w japońskiej mitologii.  wybranym zestawie plakatów wyróżniony został jeden z autorów japońskich Kazumasa Nagai, w którego pracach motyw zwierzęcia pojawia się najczęściej. Poza tym w jego projektach wszystkim znane zwierzęta przybierają rozmaite formy, daleko odbiegające od ich rzeczywistego wyglądu. Kazumasa Nagai (ur. 1929 r.) to wybitna indywidualność w świecie japońskiego plakatu. Od lat 60. zajmuje się projektowaniem graficznym, a od początku lat 80. współpracuje z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Toyamie. W początkowym okresie fascynowały go fantastyczne przestrzenie i to nimi zapełniał własne kompozycje. Przedstawienia zwierząt po raz pierwszy pojawiły się w jego plakatach w 1986 r. i od tamtego czasu wyraźnie zdominowały tę twórczość. Była to zmiana, jak mówi sam autor, wynikająca z jego wewnętrznej potrzeby, która była próbą podjęcia na nowo tematyki istnienia i wszechświata. Tworzenie plakatów stało się dla niego zbyt łatwe i dlatego zwrócił się w stronę czegoś, czego nigdy wcześniej nie robił, czyli malowania odręcznego. W rezultacie jego plakaty zostały zaludnione przez symboliczne formy zwierzęce wyrażające tajemnicę i pełnię życia;  w ten sposób poznawanie tajemnicy wszechświata, tak ważne dla autora, zostało związane z badaniem tajemnicy życia. Rysując żyjące stworzenia mogę się spodziewać, że i one ze swej strony natchną mnie odwagą do życia. Prezentowane obecnie prace to najczęściej plakaty wystawowe. Wśród nich  pojawia się również plakat nawiązujący do tradycji sztuki japońskiej. Japan, przedstawiający żółwia (japoński symbol długowieczności), to plakat zaprojektowany na wystawę poświęconą tematyce Japonii, organizowaną przez JAGDA (Japońskie Stowarzyszenie Grafików Projektantów) w 1987 r. Fantastyczny żółw, wypełniający niemal całą płaszczyznę kompozycji, złożony jest z wielu części pokrytych różnorodnym wzorem. To właśnie w tych rozmaitych formach wzoru znajdujemy odwołania autora do dekoracyjnej sztuki malarstwa ściennego z okresu Azuchi-Momoyama (ok. 1600 r.), a także do różnych przedmiotów sztuki kierunku rimpa z późnego okresu Edo. Plakat ten jest doskonałym przykładem połączenia głębokiego szacunku dla tradycyjnej sztuki japońskiej z bardzo nowoczesnym projektowaniem. Pośród prac trzech innych autorów, również należących do czołówki japońskich grafików, widoczne są także silne odwołania do rodzimej tradycji. Dla Kiyoshi Awazu (ur. 1929 r.) świat zwierzęcy i roślinny jest mocno związany z japońską mitologią. Pojawiające się w jego pracach żółwie i kamelie, ptaki i nietoperze, mają swoje określone znaczenia, które sprawiają, że plakaty tego autora są dla ludzi Zachodu łamigłówkami. Ikko Tanaka (1930-2002) operujący w swoich plakatach czystą formą znaku graficznego, zdecydowanym kolorem oraz skrótem kompozycyjnym, które to cechy nadają jego pracom bardzo współczesny charakter, jednocześnie sięga do motywów historycznych. W plakacie projektowanym na wystawę Japonii wykorzystał motyw jelenia; inspiracją artysty był rysunek zwierzęcia na wewnętrznej okładce Heike Nōkyō (XII-wieczna buddyjska księga przechowywana w świątyni Itsukushima w prefekturze Hiroshima). Tanaka, pozostający pod dużym wpływem tej pracy, podjął próbę przetransponowania realistycznych form zwierzęcia, charakterystycznych dla kierunku rimpa, w stylizowany współczesny rysunek z elementami geometrycznymi. W innym plakacie 1988 Hiroshima Appeals stara się (na nowo odczytać opatrzone i typowe motywy) z prac poświęconych problemowi pokoju na świecie. Uproszczony rysunek białego gołębia, odwołujący się do chińskich rysunków kwiatów i ptaków z dynastii Song (960-1279), usytuowany jest w centrum kompozycji. W szarym tle  częściowo przesłonięty przez wizerunek ptaka pojawia się zarys grzyba atomowego. Wyrazista i delikatna zarazem forma gołębia ucieleśnia prawdziwy temat plakatu: pragnienie pokoju.W serii plakatów zaprojektowanych przez Kenya Harę (ur. 1958 r.) na światową Wystawę Expo 2005 również znajdziemy motywy pochodzące ze sztuki dawnej. Temat wystawy: Ponad rozwojem: odkrywanie na nowo mądrości przyrody sprawił, że artysta odwołał się do tradycji i sięgnął do ilustracji zwierząt z japońskiej książki przyrodniczej z okresu Edo Honsōzusetsu, autorstwa Takagi Shunzan. Stare rysunki zwierząt łączą się w projekcie Hary z formami dającymi efekt trójwymiarowości oraz z nowoczesnym liternictwem. W kompozycji nie dochodzi do skontrastowania starych form i nowych na zasadzie przeciwieństw. Taki sposób rozumienia mądrości przyrody wskazuje na głęboko refleksyjne podjęcie przez autora problemu współistnienia człowieka i innych stworzeń na Ziemi.Poza przywołanymi przykładami plakatów, w których odwołania do tradycji japońskiej są bardzo czytelne, na wystawie prezentujemy również prace, wskazujące na inne inspiracje. Nie jest to jednak najważniejsze. Specyfiką plakatu Japonii jest bowiem duża częstotliwość pojawiania się motywów zwierzęcych. Są one obecne w plakacie o tematyce ekologicznej, ale też kulturalnej, reklamowej oraz w plakacie autorskim. Dodajmy, że zwierzęta w rękach grafików projektowych są często przekształcane i upraszczane na potrzeby współczesnego projektowania, gdzie dochodzi do połączenia jasności i precyzji przekazu z czystością komunikatu graficznego. Właśnie sposób ich przedstawiania na płaszczyźnie, ingerencja w kształt i kolor, odmienne i często zagadkowe formy, to elementy wyróżniające plakaty japońskie.

3 sierpnia – 3 września 2006kurator wystawy i autor aranżacji plastycznej:ANNA GRABOWSKA

Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha

ul. Marii Konopnickiej 26, 30 - 302 Kraków